Arrano beltzak hegan dirau
Kepa Alberdi Egaña
Dela urte asko bazen Europan Nafarroa izeneko erresuma bat, bere muga, aduana,
bandera, txanpon eta hizkuntza propioekin. Europako lehen Estatu modernoa izan
zen eta zuzenbide pirenaikoan oinarritutako instituzioak ondo garatuak zituen,
bere enbaxadoreak ere Europako gorteetan bananduak zituelarik. Baskoiek lehenik
Iruñeko erreinua eratu zuten 824. urtean, beste herri batzuetatik zetozen presio
eta indarkeria etengabeek bultzatuta. Ondoren lurralde horrek Nafar Estatuari
bide emango zion. Erreinu bezala egitaratutako Estatu honetan, garaiko besteak
bezala, baskoiak libreak ziren eta herri bezala elkartuta iraun zuten,
historiako aldi desberdinetan armen indarrez hartu eta menderatuak izan ziren
arte, beren nortasun garapen askea deuseztatuz. Nafarroak bere burujabetasuna
izan zuen mendetan zehar, eta garai haietarako herri aurreratua zen, erregeak
zuen boterea bera ere herriak bermatzen zuelarik. Gogoratu dezagun Obanosko
Infantzoiek zuten lema: «Pro libertate patriae gens libera state» (Libreak izan
zaitezte aberria librea izan dadin ). Gaztela agertu baino askoz lehenago
Nafarroa Estatu independente eta askea zen eta lehenak eraso zuenean hemen ez
zegoen tradizio militarrik, herri baketsua zen eta bakarrik kanpotik eraso
eginez gero altxatzen zen armekin bere lurraldea eta herritarrak defendatzeko.
Nafarroak hasieratik jasan izan zuen bere mugaz bestaldetik zeuden bi potentzi
handien erasoa, lur, bide eta portu lapurretak pairatuz beste hainbat
gehiegikerien artean. Horrela 1054an Gaztelarrek, gaur egun Errioxako
probintziaz ezagutzen den eta orduan Nafarroako estatuaren administraziopean
zegoen lur eremua indarrez bereganatu zuten. Handik mende eta erdira, 1200ean,
egun Gipuzkoa, Araba eta Bizkaia izenekin ezagutzen ditugun lur eremuak
menderatu zituzten. Ondoren, egun Nafarroa izenarekin ezagutzen dugun lur
zailaren konkista bortitza etorriko zen, 1512. urtean. Eta azkenik, Luis XIII.ak
iparraldeko isurialdea Frantziako Koroari lotu zion, nafarrek onartu gabeko
ediktu baten bitartez. Gaztelako Koroak, bere pentsaera espantsionistarekin
erlijioa indarka inposatuz, kulturak suntsituz eta milioika indigena erailez
Ameriketako genozidioa gauzatu zuen berak, Nafarroaren aurka eraso zuen, beti
ere Elizaren eta Aitasantutzaren babesarekin. Asko idatzi izan da inbasioaren
ondorioaz: torturak, erbesteratzeak, hilketak, ondasunen konfiskazioak,
gazteluen suntsiketak, eta aldi berean Inkisizioaren ezarpena. Inkisizioa,
Nafarroako polizia politikoa izan zen eta inposatutako botere berriaren aurka
altxatzen zen edonor zuen jomugan. Gizarte osoa izututa zeukan instituzio hura,
erlijioari begira baino gehiago, inposatutako egoera politikoari beldurraren eta
herritarren arteko salaketa bitartez eusteko antolatu zen. Hau guztia nahikoa ez
eta orain herri oso bat birrindu zuten ondorengoak sarraski hura ospatzera
etorri dira. Dela egun batzuk, Nafarroako Gobernuak gonbidatuta, Felipe eta
Letizia Asturiasko eta Vianako printze-printzesak Leireko Monasterioan egon dira
“Vianako Printzea” Saria eman eta Nafarroako errege-erreginei omenaldia egiteko.
Antzerki honekin, Nafarroa, Espainia Bat eta Handiaren beste probintzi bat
besterik ez dela adierazi nahi dute, Gaztelarrek Albako dukearen tropekin
Nafarroa subiranoa konkistatu zutela 500 urte betetzear daudenean. Hau guztiaren
adierazle, hor printze espainiarrak Leiren jaurti duena, «hace ahora 500 años
Navarra continuó el destino hispánico que simpre estuvo desde antiguo». Lotsarik
ez du Borboiak, dela 500 urte euskal erresuma independentea izan zena Gaztelako
Koroak edo Erregetzak garaiko legeen kontra indarrez bereganatu zuela oroitu
beharrean historia desitxuratu eta manipulatuz, nafarren borondatezko bat
egitearena zabaltzen duenean. Urtebetetze honi efemeride folkloriko baten itxura
ematea besterik ez dute nahi, eta bitartean mendetan zehar ondo planifikatua
duten asimilazio prozesua bultzatzen dute. Nafarroak ez du hauentzat berezko
historiarik eta zatituta eta bananduta nahi dute beste euskal herrialdeetatik.
Horretan dabiltza buru-belarri, batik bat azken hamarkadetan, eta ez dute
atsedenik hartuko handik eta euskal nortasunaren aztarna eta zantzu guztiak
suntsitu eta ezereztu arte. Muga berrien desegokitasuna azpimarratzen dute,
unibertsaltasuna eta aniztasuna bezalako hitz ponposoekin ahoak betez,
erretorika faltsuak tarteko, beren ahalegin bakarra konkista eta
hankaperatzearen bitartez lortutako mugak finkatu eta kontsolidatzea denean.
Atari zakurrak, behin eta berriro, beste alde batera begiratuz, entzungor
eginez, agerikoa ukatu nahian ari dira, pasarte ilunak ospakizun bihurtu nahian.
Eta errealitatea oso bestelakoa da oraindik badiren arren dena irensten dutenak.
Historia idazteko bertsio ofizialetatik hartutako datuetan bakarrik oinarritzeak
egiari bizkar ematera garamatza, gure kondaira azpi-mintzoz desitxuratzera.
Historiaren pasarterik basatiena saihestu nahi dute, berauen tresneria bikaina
erabiliz gertakari haiek makilatzeko. Horrekin bat datoz Beotibar eta San
Martzial bezalako batailak goresteak edo handiesteak, garaiko agintarien
komenentzian asmatutako legenda moldatuak izanik, beraiei dagozkien sinbologia
eta ideologia elikatzeko. Sarriren gogoetak ondo dioen bezala «diktadura ororen
lehen pausua memoria historikoa ezabatzea da», eta guk, ezkutatu nahi diguten
historia ezagutzeko eskubidea dugu. Alferrik ari zarete, mendez mende herriari
bere memoria historikoa lapurtzen ahalegindu arren, akulturazioa sustatu eta
manipulatutako historia ofiziala aldarrikatu eta inposatu arren, euskaldunok
libreak izan ginen Nafarroako erresuma independentearen barruan eta geure Estatu
propioa izan genuen Gaztelak eta gero Espainiak indarrez gure subiranotasuna
deuseztatu badute ere. Geroztik zauri ugari eta mina nonahi, hona hauts haien
gaurko errautsak. Isildu nahi dituzten ahotsak gara eta, jakin badakigu,
oroimenaren konkista tarteko, gezurrezko errealitate baten bizi garela eta
aspalditik nahi dutela herri zahar honen agoni kanpaia entzun. Hormarik gabe
utzi ziguten etxea, baina historiak erakusten du inoiz ez garela izan
asimilazioa bereganatu duen herri bat, etsi duen herri bat. Eta herriak herri
izatea nahi badu nortasunari helduz denboran irautea da garrantzitsuena. Herri
honek zauri zaharrak ditu, mendez mende ereindako sufrimenduaren testigu, baina
zuhaitz eder eta sustrai sendokoak ditu, ukazioaren garaietan bizi bagara ere.
Bat bateko librakuntzaz ezin da sinetsi baina zapaldu orok amesten du herri
honek bere bidea badaukala. Guk geure lekua nahi dugu beste herrien artean,
herri gisa bizi, hesiak hesi, euskaldunak izatearen errugabetasuna adierazi,
arnasa hartzen jarraituko badugu. Orain aro berria dator eta aukera berria dugu
abertzale guztiok elkarrekin gure Estatu Nafarra, Euskal Herria, aldarrikatzeko.
Urtzi Urrutikoetxeak zioen moduan, beharrezkoa denean batzeko gai den herriak
baino ez du irabazten.
