XII.
mendera arte euskaldunak burujaubeak ziran
Aitzol Altuna Enzunza, Galdakao-Nabarra
Erredakzinoa
Baskoien eta euskeraz mintzatzen ziran beste
tribuen historia eta Nabarrako erresumarena kontau eban Aitzol Altuna
historiazale galdakaoztarrak Lemoako Karabie Gaztetxean abenduaren 23an
emondako berbaldian. Euskaldunon estadua Nabarra dala, XII. mendera arte
euskaldunak euren buruaren jaube izan zirala eta Nabarrako erresuma
euskaldunen estadua zala defendatu eban bertan. Euskerarik ez, estadu barik
XI. mendean Nabarrako erresuma zan Euskal
Herria. Altunaren eretxian, estadu propioak mantenidu egiten dau hizkuntzea
eta gaztelauak lurrak konkistau ahala, euskerea galtzean joan zan bertan.
"Geure buruaren jaube izanda, euskereak badauka etorkizunik. Gaur egun be,
munduan, estadu bako hizkuntzak txarto dagoz eta estadua daukienak sendo"
esan eban. Adibide moduan aitatu zituan, liturgian baino geratzen ez zan
hebraierea, Israel estadua sortu zan arte; edo latina, desagertuta dagoan
hizkuntzea, Vatikano estaduan izan ezik. Nabarran be Foruak galdu ziranean,
euskerea galtzean joan zala esan eban.
Foruak: Nabarrako estaduaren legea
Foruak euskereak berak baino gehiago gordetzen
dabela euskaldunon izakerea esan eban Altunak. Foruak Nabarrako estaduaren
legeak ziran, piriniar eskubidea. "Foruak lege consuetudinarioak dira, hau
da, ohituran oinarritzen diranak. Behetik gora sortutakoak, eta ez goitik
behera". Honek potentzialidade politiko handia dauka gaur egun
"herriak kontrolau behar daualako estadua eta ez estaduak herria".
Hizlariaren arabera, Foruak, lur komunalak eta
auzolana dira euskal idiosinkrasiaren elementu osagarriak, herria edo kolektibidadean
oinarritzen da berau eta. Pirinioar eskubide honek ekarpen batzuk egin zituan,
gaur egun ondino bizirik dirauenak. Holan auzo batzar edo kofradien bidezko
funtzionamentua daukagu Zeanurin eta Diman; Habeas Corpus edo epailearen
aurrera eroan beharra be antxinako lege honeetatik dator. Ez zan torturea
onartzen eta etxe eta eleizetara ezin zan polizia sartu.
Foruak defendatzearren altxau zan herriko jentea
askotan historian zehar. Eta horregaitik egin eben burrukan karlistak. Bilbo
eta Donostia uriburuak kenduta, karlistak izan zirala nagusi Bizkaia eta
Nabarrako lurraldeetan esan eban Altunak.
Arratia Nabarrako merindade
XIX. mendera arteko mapetan, Nabarra izenagaz,
edota Bizkaia sartaldeko eremua eta Nabarra gainontzekoagaz izentatzen da gaur
egun Euskal Herria legez ezagutzen dogun lurra.
X. mendearen amaieran, Biz-kaiak baeukan itxura
administratiboa, Altunaren esanetan. Eta Bizkaia nuklear haretan lau merindade
egoazan: Busturia, Uribe, Markina eta Arratia. XVI. mendean, Bediak eta Lemoak
bat egin eta beste merindade bat sortu eben.
Pedro Perez de Abendañok Igorreko Urkizu torrea
ereigi eban XI. mendearen azken aldera. Eta Arratiaren
"nabarrotasunaren" beste lekukoa San Migeleri kultoa da, Altunaren
eretxian. Izan be, Aralarko San Migel da Nabarrako zaintzailea eta
"Arratia da Bizkaian San Migel ermita gehien" daukan eskualdea.