Nafarroa,
haustura baten oihal zaharrak
Pako Aristi
Euskal Herriaren egoera tamalgarria ulertzeko historia aztertzen hasi
nintzenean, okupazio baten kronika lazgarria aurkitu nuen, eta baita ere
inperialismoaren hasierako kolpeari jarraipena eman zion zortzi mendetako
kolonizazio lana, biolentzia birtualaren mehatxuz egoera organiko bilakatu zedin
gure artean.
Inperialismoa saiatzen baita naturaltzat har dezagun bere zapalkuntza, historiaren egia ebatsiz, gure ahanztura bultzatuz eta sinetsaraziz egoera berria gure arbasoen hitzarmen baten bitartez iritsi zela.
Gure egoera ulertzen lagunduko zidan marko baten bila abiatu nintzen, markorik ez edukitzeak gure artean eragiten dituen jarrerak aintzat hartuta, hitzaldi batean gu kolonizatu gaituzten kolonoak zeintzuk diren galdetu zuen entzulearena bezala, PSEri bozkatzen dion lagun bat daukala eta hura ez duela kolonotzat ikusten argudiatuz. Harritzen naiz, oso garbi dakusagulako zeintzuk diren kolonizatzaileak Palestinan, Saharan, Irlandan edo Hego-Afrikan, gurean itsu gauden bitartean.
Kezka guztien artean Nafarroaren misterioa agertzen da gotorki, izan zen Erresumarena, eskutik joan zaigun arazo bat bezala, puzzlean kokatu ezin dugun pieza baten gisa. Alabaina, Asisko Urmenetak Ipar Hitzan argi gaztigatu gaitu: «Bideragarri ez izateaz gain, argudio historikorik gabeko estatua da Nafarroarik gabeko Euskal Herria».
Jose Antonio Agirre Lehendakariak ere onartu zuen Nafarroako Erresumak izan zuela euskaldun guztiok batzeko borondatea: «Zelako ahanztura independentziaren defentsan eta Estatu baten eraikuntzan burututako ia zazpi mendeko borroka nazionalari buruz! (…) Gure arbasoek bazuten batasun tradizio bat, eta ez dugu haien exenplua erdeinatu behar. (…) Herriak jarraituko du gure historia idazten, gehiago VIII. edo XI. mende haien tankeran, eta ez banaketa eta nahasmena nagusitu diren beste mende batzuen erara».
Nafarroako Estatua izaera feudaleko erresuma izan zela jarri ohi da aitzakiatzat, Europan eta munduan bestelakorik existitu balitz bezala. Tristeena da argudio hori ez dela gure arerioen foroetan erabiltzen, etxekoen artean baizik, geuk eraginez, bolondres, geure aspirazioen auto-mutilazioa. Inperialismoaren lan bikaina!
Baina auzia ez da Nafarroa zein estatu mota zen, estatua zela baizik. Inork ez du errebindikatzen nafar monarkia, euskaldunok sortu eta garatu dugun Estatu maila baizik, giza eskubideen kontra bortxara okupatua izan zena eta, beraz, errenuntzia egiten ez dugun bitartean, estatu maila legitimoa galduko ez duena. Gaur egun eraginkortasun politiko handia eduki dezakeen planteamendua da, oinarri-egitatea, gako estrategikoa.
Nafarroako estatuaren goi mailetan modernizazioa hasita zegoen, eta ez balitz konkistarik egon estatu modernoa askoz ere azkarrago garatuko zatekeen. Fernando Gaztelako erregeak horregatik azkartu zuen konkista, pentsatuz berandutuz gero ez zuela lortuko, Nafarroako Gorteek deialdia egina baitzuten armada egonkor bat sortzeko.
Estatu modernoarekin batera bere hizkuntzaren eboluzio naturala ere eten zuten. Jose Maria Satrustegi: «Nafarroako konkistaren bitartez euskal hizkuntza berrindartzeko ekimen guztiak bertan behera geratu ziren, hizkuntza nazionalek euren hazkunde-hasiera ofiziala izan zuten une berean, eta horrek bere normalizazioa zeharo baldintzatu zuen».
Nafarroari bi ebaki nagusi jo zizkion inperialismo gaztelarrak: 1200. urtean Vianatik Berarainoko zauria, Gipuzkoa, Araba eta Bizkaia kenduz; eta 1512an Beratik Izabarainoko zauria, Nafarroa Garaia bereganatuz. Frantziak 1620an fagozitatu zuen Nafarroa beherea. Gaur bizi-bizirik dauden arazo guztiek hor dute sorburua.
Geroztik Nafarroa beti izan da «estatu gaia» Espainiarentzat. Zergatik? Nafarroa izan delako euskaldunon antolaketa politiko gorena, eta lurralde zatiketa hura ez zelako biztanleen kontzientzietara hain erraz sartu. Geroztik Nafarroa probintzializatzea nahi izan du inperialismoak, erregionalizatzea, kontzientzia estatala desegiteko.
Nafarroako Erresuman bildu ginen euskaldunok, garai hartan hura zelako modan zegoen antolaketa politikoa. Historiak ez du ematen eskubiderik, baina asko irakasten du, eta laguntzen du espiritua, nortasuna bizirik mantentzen. Eta hori ere inperialismoak hobeto jakin du, guk geuk baino. Hurrena izanen dugun estatua gaur egun gehientsuenetan modan dagoen egiturakoa izango da, Errepublika bat.
EAEn galduxe bagaude ere, Iparraldeak oso modu naturalean egiten du bat Nafarroarekin. Pirenée Atlantiqueko departamendua Paben biltzen da, Parlament de Navarre deitzen den areto nagusian. Horra iraungi ez den Erresumaren memoria. Baskongadak eta Nafarroa bereizteko ahaleginak 1936koa eta gero izan du arrakasta, lehen ez; ez da horren zaharra gure arrakala.
Asko ari zaigu kostatzen integratzea, batetik abertzaletasun garaikidea, bestetik nafar estatuaren garrantzia politikoa. Kontrajarriak balira bezala bizi ditugu. Neu ere, oraintsu arte, ez naiz kontziente izan inperialismoak gure herriaren izaeran eta egoeran txertatu duen haustura planifikatu horretaz, gure subordinazioak eta ahulezia politikoak areagotu duena, zisma bikoitza sortuz: Mendebalde-Ekialdea urrundu dituena, eta Iparralde-Hegoaldea. Biziko bagara, ezinbestekoa dugu integrazioaren indar metaketa, euskaldunok inoiz errenuntziatu ez dugun geure Estatu maila independentea berreskuratzea.
Euskal populuak sortu eta garatu zuen Iruñeko erresuma, eta subjektu politiko berbera dago XIX. mende amaieran sortu eta garatu zen abertzaletasunaren oinarrian. Hasieran fragmentatua dager, baina Euskal Herri osora zabalduko da laster. Subjektu politiko bera, eta askatasun-nahia ere, berbera. Euskal herritarrak gara denok (giputzak giputz, bizkaitarrak bizkaitar, nafarrak nafar, zuberotarrak zuberotar...), baina Nafar estatuko hiritar.
Gaur, aspaldiko haustura hori osatzeko une historiko betean gaude. Ideia hori gure kontzientzietan txertatzea eta gizartean hedatzea ez zait hain zaila iruditzen, eta sekulako aurrerapausoa litzateke, estrategia maila bere baitan dakarren urratsa datekeelako independentziaren bidean.
Inperialismoa saiatzen baita naturaltzat har dezagun bere zapalkuntza, historiaren egia ebatsiz, gure ahanztura bultzatuz eta sinetsaraziz egoera berria gure arbasoen hitzarmen baten bitartez iritsi zela.
Gure egoera ulertzen lagunduko zidan marko baten bila abiatu nintzen, markorik ez edukitzeak gure artean eragiten dituen jarrerak aintzat hartuta, hitzaldi batean gu kolonizatu gaituzten kolonoak zeintzuk diren galdetu zuen entzulearena bezala, PSEri bozkatzen dion lagun bat daukala eta hura ez duela kolonotzat ikusten argudiatuz. Harritzen naiz, oso garbi dakusagulako zeintzuk diren kolonizatzaileak Palestinan, Saharan, Irlandan edo Hego-Afrikan, gurean itsu gauden bitartean.
Kezka guztien artean Nafarroaren misterioa agertzen da gotorki, izan zen Erresumarena, eskutik joan zaigun arazo bat bezala, puzzlean kokatu ezin dugun pieza baten gisa. Alabaina, Asisko Urmenetak Ipar Hitzan argi gaztigatu gaitu: «Bideragarri ez izateaz gain, argudio historikorik gabeko estatua da Nafarroarik gabeko Euskal Herria».
Jose Antonio Agirre Lehendakariak ere onartu zuen Nafarroako Erresumak izan zuela euskaldun guztiok batzeko borondatea: «Zelako ahanztura independentziaren defentsan eta Estatu baten eraikuntzan burututako ia zazpi mendeko borroka nazionalari buruz! (…) Gure arbasoek bazuten batasun tradizio bat, eta ez dugu haien exenplua erdeinatu behar. (…) Herriak jarraituko du gure historia idazten, gehiago VIII. edo XI. mende haien tankeran, eta ez banaketa eta nahasmena nagusitu diren beste mende batzuen erara».
Nafarroako Estatua izaera feudaleko erresuma izan zela jarri ohi da aitzakiatzat, Europan eta munduan bestelakorik existitu balitz bezala. Tristeena da argudio hori ez dela gure arerioen foroetan erabiltzen, etxekoen artean baizik, geuk eraginez, bolondres, geure aspirazioen auto-mutilazioa. Inperialismoaren lan bikaina!
Baina auzia ez da Nafarroa zein estatu mota zen, estatua zela baizik. Inork ez du errebindikatzen nafar monarkia, euskaldunok sortu eta garatu dugun Estatu maila baizik, giza eskubideen kontra bortxara okupatua izan zena eta, beraz, errenuntzia egiten ez dugun bitartean, estatu maila legitimoa galduko ez duena. Gaur egun eraginkortasun politiko handia eduki dezakeen planteamendua da, oinarri-egitatea, gako estrategikoa.
Nafarroako estatuaren goi mailetan modernizazioa hasita zegoen, eta ez balitz konkistarik egon estatu modernoa askoz ere azkarrago garatuko zatekeen. Fernando Gaztelako erregeak horregatik azkartu zuen konkista, pentsatuz berandutuz gero ez zuela lortuko, Nafarroako Gorteek deialdia egina baitzuten armada egonkor bat sortzeko.
Estatu modernoarekin batera bere hizkuntzaren eboluzio naturala ere eten zuten. Jose Maria Satrustegi: «Nafarroako konkistaren bitartez euskal hizkuntza berrindartzeko ekimen guztiak bertan behera geratu ziren, hizkuntza nazionalek euren hazkunde-hasiera ofiziala izan zuten une berean, eta horrek bere normalizazioa zeharo baldintzatu zuen».
Nafarroari bi ebaki nagusi jo zizkion inperialismo gaztelarrak: 1200. urtean Vianatik Berarainoko zauria, Gipuzkoa, Araba eta Bizkaia kenduz; eta 1512an Beratik Izabarainoko zauria, Nafarroa Garaia bereganatuz. Frantziak 1620an fagozitatu zuen Nafarroa beherea. Gaur bizi-bizirik dauden arazo guztiek hor dute sorburua.
Geroztik Nafarroa beti izan da «estatu gaia» Espainiarentzat. Zergatik? Nafarroa izan delako euskaldunon antolaketa politiko gorena, eta lurralde zatiketa hura ez zelako biztanleen kontzientzietara hain erraz sartu. Geroztik Nafarroa probintzializatzea nahi izan du inperialismoak, erregionalizatzea, kontzientzia estatala desegiteko.
Nafarroako Erresuman bildu ginen euskaldunok, garai hartan hura zelako modan zegoen antolaketa politikoa. Historiak ez du ematen eskubiderik, baina asko irakasten du, eta laguntzen du espiritua, nortasuna bizirik mantentzen. Eta hori ere inperialismoak hobeto jakin du, guk geuk baino. Hurrena izanen dugun estatua gaur egun gehientsuenetan modan dagoen egiturakoa izango da, Errepublika bat.
EAEn galduxe bagaude ere, Iparraldeak oso modu naturalean egiten du bat Nafarroarekin. Pirenée Atlantiqueko departamendua Paben biltzen da, Parlament de Navarre deitzen den areto nagusian. Horra iraungi ez den Erresumaren memoria. Baskongadak eta Nafarroa bereizteko ahaleginak 1936koa eta gero izan du arrakasta, lehen ez; ez da horren zaharra gure arrakala.
Asko ari zaigu kostatzen integratzea, batetik abertzaletasun garaikidea, bestetik nafar estatuaren garrantzia politikoa. Kontrajarriak balira bezala bizi ditugu. Neu ere, oraintsu arte, ez naiz kontziente izan inperialismoak gure herriaren izaeran eta egoeran txertatu duen haustura planifikatu horretaz, gure subordinazioak eta ahulezia politikoak areagotu duena, zisma bikoitza sortuz: Mendebalde-Ekialdea urrundu dituena, eta Iparralde-Hegoaldea. Biziko bagara, ezinbestekoa dugu integrazioaren indar metaketa, euskaldunok inoiz errenuntziatu ez dugun geure Estatu maila independentea berreskuratzea.
Euskal populuak sortu eta garatu zuen Iruñeko erresuma, eta subjektu politiko berbera dago XIX. mende amaieran sortu eta garatu zen abertzaletasunaren oinarrian. Hasieran fragmentatua dager, baina Euskal Herri osora zabalduko da laster. Subjektu politiko bera, eta askatasun-nahia ere, berbera. Euskal herritarrak gara denok (giputzak giputz, bizkaitarrak bizkaitar, nafarrak nafar, zuberotarrak zuberotar...), baina Nafar estatuko hiritar.
Gaur, aspaldiko haustura hori osatzeko une historiko betean gaude. Ideia hori gure kontzientzietan txertatzea eta gizartean hedatzea ez zait hain zaila iruditzen, eta sekulako aurrerapausoa litzateke, estrategia maila bere baitan dakarren urratsa datekeelako independentziaren bidean.
