Hona hemen aurtengo pregoia. Joseba Asironek idatzi du.
Orreaga 2014
Ibaineta/Nabarra
1978an, Orreagako
guduaren 1200. urtemugan egin zen mugarriaren inaugurazioan, Francoren garaian
Nafarroako Foru Aldundiaren lehendakaria izan zen Amadeo Markok pasadizo
xelebre bat burutu zuen. Zuetako askok gogoratuko duzue seguru asko. Izan ere,
Nafarroan baskoien irrintziak dagoeneko ez zirela entzuten esan zuen.
Recuerdo bien que un
periódico de entonces, posteriormente clausurado por orden gubernativa, publicó
la noticia con el siguiente titular: "Amadeo Marco no oye los irrintzis de
los vascos". Y ese es, precisamente, uno de los mayores problemas que,
como pueblo, los vascones, los vascos, los navarros, hemos tenido y aún
tenemos. Las autoridades que ocupan los despachos, las personas importantes, no
escuchan nuestros gritos, no oyen las demandas que como pueblo sostenemos.
778. urtean, Iruñea
suntsitu ondoren Karlomagno etxera itzultzen ari zenean, euskaldunak kontutan
izan balitu, seguru asko ez zuen pairatuko, lurralde hauetan, haren bizitzako
porrotik iraingarriena.
Baina, zeintzuk ziren
baskoi horiek? Karlomagnok galdetu izan balitu, zer ikasiko zuen erasotzen ari
zen herri horretaz?
Baskoiak aski ezagunak
ziren Europan. Kristo aurreko II. mendean aipatu ziren lehen aldiz historian.
Erromatarrek, Pirinioetako bi aldeetan bizi zirela adierazi zuten, eta ilargi
beteko gauetan izenik gabeko jainko bat gurtzen zutela zioten. Gerrarako kaskoa
mesprezuz baztertzen omen zuten, eta burruketan mugikortasun handia erakusten
zutela esan zuten. Mugikortasun hori dela eta, garai hartako idazle batek,
Silio Italicok, esaera bat zabaldu zuen baskoiei buruz: "vasco
levis", hau da, "euskaldun bat bezain bizkorra".
Par conséquent, au
huitième siècle, les Basques étaient au moins mille ans en regardant passer,
devant eux, des armées les plus fortes de l'Europe. Habían visto pasar a los
cartagineses, y a las legiones romanas que acabaron con los cartagineses.
Vieron también pasar a los bárbaros que acabaron con los romanos, así como a
los visigodos que surgieron de entre aquellos bárbaros.
Aski ezaguna da hiru
mendeetan zehar bisigodoen erregeek baskoiak menperatu zituztela aldarrikatu
zutela. Reciario, Eurico, Leovigildo, Recaredo, Gundemaro, Suintila eta Wamba
erregeek behintzat, haien kroniketan horrela adierazi zuten V eta VII mendeen
artean. Modu honetan adierazten ziguten, hala ere, bakar batek ere ez zuela
lortu. Eta honela, 711an musulmanek itsasartea gurutzatu zutenean,
penintsularen inbasioari hasiera ematen, Rodrigo, bisigodoen erregea oso urruti
dago, baskoiak hamaikagarren aldiz menperatzen saiatzen, eta ezin izan zuen
musulmanen konkista garaiz ekidin. Beste modu batez esanda, baskoiekiko
erasokortasun eta inperialismo hori izan zen haien erresumaren eroraldia ekarri
zuena.
Orreagako guduaren
bezperan Karlomagnok galdetu izan balu, baskoien mugikortasun ospetsu hori
ezagutuko zuen. Eta jakingo zuen, baita ere, euskaldunak herri inperialista edo
konkistatzailea ez izan arren, asko maite zutela haien independentzia. Baina,
argi dago, enperadoreak ez zuen entzun, ez zuen jakin nahi izan.
Asko dira historiak
eskaintzen dizkion ikasketak ikasteko gogoak erakusten dituenari. L'un d'eux
est que les empereurs, les conquérants, les personnes importantes n'écoutent
pas les gens, et régissent souvent dans son dos. Mais ces personnes importantes
passent, pendant que les gens restent.
Eta bizirauteko, hain zuzen ere, haien aurrean inperiorik boteretsuenak pasatzen mila urte zeramatzaten euskaldunek, haiek ere eboluzionatu behar zutela ikusi zuten, eta beraien proiektu politikoa sortu behar zutela ulertu zuten. Honela, 824an, eta Orreagako gudua ezagutu zuen belaunaldi hura oraindik bizirik zegoela, haien estatu propioa eratu zuten, eta Eneko Aritza, lehen errege euskalduna, ezkutuaren gainean altxatu zuten.
Navarre est l'instrument politique que le peuple Basque a utilisé pour survivre comme peuple. Et il a été aussi un instrument efficace et valide, puisqu'il a servi leurs fins pendant huit siècles, jusqu'à il a été détruit par l'impérialisme qui est venu du sud depuis 1512.
Mundua eta gizartea
aldatu da, itxuraz behintzat, eta gaur egun menpekotasun eta zapalketa
baliabideak maltzurragoak eta sibilinoagoak dira. Pertsona garrantzitsuek
jarraitzen dute euskaldunei entzun gabe, nahiz eta gaur egun ezpaten ordez
ezkutaketa, iruzurra eta gezurra erabiltzen den.
Puntu honetatik
iparraldera eta hegoaldera zabaltzen den Nafarroa honetako ikasleek erabiltzen
dituzten testuliburuetan ez da haien arbasoen historia kontatzen. Bertan
agertzen diren protagonista guztiak atzerritarrak dira. Nafarroako museoetan
"baskoi" hitza erbesteratua dago, eta aztarnategi arkeologikoetan
kultura ofizialeko arkeologoek ez dute oraindik aurkitu baskoitzat har
dezaketen gizon edo emakume bakar baten aztarnak. Herrixka bakar bat ere, ezta hilobi
bat, arma bat, tresna bat edota zeramika puska txiki bat ere. Ezer ez.
Arrastorik ez, orain
dela 2000 urte autore klasikoek, Tito Livio, Claudio Ptolomeo, Plinio Gaztea,
Estrabón, Tácito, Avieno edota Silio Itálico bezalako idazle klasikoek aipatu zuten
herri baskoi horretatik. 2008an, hiru hilabetez Iruñan paratu zuten erakusketa
erraldoi bat, titulu honekin: "los Iberos, nuestra civilización antes de
Roma". Erakusketa hura erakundeen laguntzarekin muntatu zen, eta kultura
ofizialeko kideek ez zuten iruzurra salatu.
Baina, lehen esan
dudan moduan, historiara jakinguraz hurbiltzen denak, eta galdera egokiak
planteatzen dituenak oso erantzun erabilgarriak jasotzen ditu. Horri esker
badakigu guk iraungo dugula. Bulegoetan dauden handikiak pasako direla, baina
herriek iraungo dutela.
Hoy aquí recordamos
tres hechos fundamentales de nuestra historia. Celebramos, por supuesto, la
victoria del David vascón contra el Goliath imperialista en 778. Celebramos
también la coronación de Eneko Aritza y el surgimiento del estado vasco en 824.
Y por supuesto, recordamos también la persecución que las mujeres de estas
tierras sufrieron en el año 812 a manos carolingias.
Jazarketa horrek,
gainera, gogorarazten digu, gudu-zelaietako kea baino haratago, heroien irudi
loriotsua baino haratago, gerrak familiei eramaten diela miseria eta oinazea,
batez ere emakumeei. Ikusten ari gara, egun hauetan, munduko liskarretan,
Afrikan, Iraken, Palestinan eta beste hainbat lekutan.
Por eso hoy, aquí en
Orreaga, y por encima de todas las cosas, los hombres y mujeres de Euskal
Herria celebramos que, pasados 1236 años, seguimos en pie, solidarios con todos
los pueblos del mundo, pero igualmente celosos de nuestra propia personalidad.
Aunque los emperadores, los reyes, los gobiernos y las personas importantes
finjan que no oyen nuestros irrintzis.
Gora Nafarroa. Gora
Euskal Herria.
